اثر سالیسیلیک اسید بر برخی خصوصیات فیزیولوژیک و زراعی گیاه گاوزبان (borago officinalis)

چکیده به منظور بررسی تاثیر سالیسیلیک اسید به صورت پرایمینگ بذر و اسپری روی گیاهان استقرار یافته بر برخی خصوصیات مورفولوژیک و فیزیولوژیک گیاه گاوزبان (borago officinalis l. ) آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سال زراعی 1390-1389 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه زنجان انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل بذرهای شاهد، پرایمینگ بذرهای با غلظت 0 (هیدروپرایمینگ)، 500، 1000، 1500 و 2000 میکرومولار سالیسیلیک اسید و همچنین اسپری گیاهان استقرار یافته با غلظت های 500، 1000، 1500 و 2000 میکرومولار سالیسیلیک اسید در دو زمان قبل و بعد از گلدهی بود. بذرهای پرایم شده با غلظت 500 میکرومولار سالیسیلیک اسید در مرحله گیاهچه ای بیشترین شاخص سبز کردن، درصد سبز کردن، وزن تر و خشک گیاهچه، سطح برگی ، سطح ویژه برگ و کمترین میانگین زمان سبز کردن و نسبت سطح برگ را داشتند. در بین تیمار ها بذرهایی که با غلظت 2000 میکرو مولار سالیسیلیک اسید پرایم شده بودند و بذرهای شاهد دارای کمترین درصد سبز کردن، وزن خشک، سطح برگ سطح ویژه برگ و بیشترین نسبت سطح برگ بودند. گیاهان حاصل از بذرهای پرایم شده با غلظت 500 و اسپری شده با غظت 1500 میکرومولار سالیسیلیک اسید بیشترین سرعت فتوسنتزی را داشتند. در مقابل، گیاهان حاصل از بذرهای شاهد کمترین سرعت فتوسنتزی را داشتند. در تمام گیاهان تیمار شده با سالیسیلیک اسید چه به صورت اعمال سالیسیلیک اسید روی بذر و چه اسپری کردن روی گیاهان باعث افزایش قابل توجهی در میزان فتوسنتز گردید و بالاترین مقدار فتوسنتز در تیمار اسپری با غلظت 1500 و پرایم با 500 میکرومولار سالیسیلیک اسید مشاهده شد. به نظر می رسد مقادیر بالاتر سالیسیلیک اسید موجب می-شود تا اثر بازدارندگی روی این صفت به وجود آید. زیرا در تیمار پرایم و اسپری کردن با غلظت-های بالاتر سالیسیلیک اسید، کاهش در میزان فتوسنتز مشاهده شد. نتایج حاصل از مقایسات میانگین نشان داد که در بین تیمارها، گیاهان اسپری شده نسبت به گیاهانی که قبل از کاشت بذرهایشان با سالیسیلیک اسید پرایم شده بود شاخص های فتوسنتزی بالاتری را نشان دادند. به طوری در بین گیاهان اسپری شده، گیاهان اسپری شده با غلظت 1500 میکرومولار سالیسیلیک اسید بیشترین میزان هدایت روزنه ای، سرعت تعرق، کارایی کربوکسیلاسیون را داشتند و با سایر تیمار ها اختلاف معنی داری را نشان دادند. در بین تیمارهای پرایم شده گیاهانی که بذرهایشان با غلظت 500 میکرومولار سالیسیلیک اسید پرایم شده بود، بیشترین میزان هدایت روزنه ای، سرعت تعرق و کارائی کربوکسیلاسیون را داشتند. در بین کل تیمارهای پرایم و اسپری شده، گیاهان حاصل از بذرهای پرایم شده با غلظت 500 میکرومولار سالیسیلیک اسید دارای بیشترین شاخص محتوای کلروفیل و کمترین دمای کانوپی بودند. گیاهان حاصل از بذرهای شاهد یا پرایم نشده کمترین میزان شاخص های فتوسنتزی را داشتند. همچنین این گیاهان دارای بیشترین میزان دمای کانوپی بودند. تیمار سالیسیلیک اسید به صورت پرایم بذرها و اسپری روی گیاهان بر عملکرد و اجزاء عملکرد تأثیر معنی داری داشت. گیاهانی که قبل از کاشت بذرهایشان با غلظت 500 میکرومولار سالیسیلیک اسید پرایم شده بودند، بیشترین تعداد تخمدان در بوته، تعداد دانه در تخمدان و بیشترین عملکرد کل دانه در هکتار را داشتند. پس از این تیمار، بیشترین میزان عملکرد و اجزاء عملکرد را گیاهان اسپری شده با غلظت 1500 میکرومولار سالیسیلیک اسید نشان دادند. کمترین تعداد تخمدان در بوته، تعداد دانه در تخمدان و عملکرد دانه در هکتار از تیمار بذر شاهد حاصل شد. همچنین این گیاهان در تعداد تخمدان در بوته و میزان عملکرد کل با گیاهان حاصل از بذرهای پرایم شده با غلظت 2000 میکرومولار سالیسیلیک اسید و در تعداد تخمدان در بوته با گیاهان اسپری شده با غلظت 2000 میکرومولار سالیسیلیک اسید و گیاهان حاصل از تیمار هیدروپرایم تفاوت معنی داری را نشان ندادند. بیشترین وزن هزار دانه در گیاهان حاصل از بذرهای تیمار شاهد و گیاهان حاصل از تیمار هیدروپرایم بدست آمد. کمترین وزن هزار دانه در تیمار بذرهای پرایم شده با غلظت 500 میکرومولار سالیسیلیک اسید بدست آمد که با گیاهان اسپری شده با غلظت 1500 میکرومولار سالیسیلیک اسید تفاوت معنی داری نداشتند. تیمار با سالیسیلیک اسید در حالت پرایم و اسپری باعث افزایش بیوماس گیاهان تیمار شده نسبت به گیاهان شاهد و پرایم شده با آب مقطر گردید. بیشترین بیوماس از گیاهان حاصل از تیمار پرایم 500 میکرومولار سالیسیلیک اسید بدست آمد. در بین گیاهان اسپری شده، گیاهانی که با غلظت 1500 میکرومولار سالیسیلیک اسید اسپری شده بودند بیشترین بیوماس را تولید کردند. بیشترین شاخص برداشت مربوط به گیاهان تیمار پرایم با غلظت 500 میکرومولار سالیسیلیک اسید بود. در مقابل، کمترین میزان شاخص برداشت از گیاهان حاصل از تیمار شاهد به دست آمد. تیمارها بر تعداد، عملکرد و شاخص برداشت گل تأثیر معنی داری را داشتند. گیاهان حاصل از بذرهای پرایم شده با غلظت 500 میکرومولار سالیسیلیک اسید بیشترین میزان تعداد گل، بیشترین میزان وزن خشک کل گل و شاخص برداشت گل را داشتند که در میزان شاخص برداشت گل با گیاهان تیمار شده با سالیسیلیک اسید فاقد تفاوت معنی دار بوده ولی با گیاهان حاصل از بذرهای شاهد و پرایم شده با آب مقطر اختلاف معنی دار داشتند. همچنین نتایج نشان داد که گیاهان حاصل از بذرهای شاهد دارای کمترین تعداد گل، وزن خشک گل و شاخص برداشت گل بودند. تیمار با سالیسیلیک اسید بر میزان آنتوسیانین گل تأثیر معنی دار داشت. در بین تیمارها، بیشترین میزان آنتوسیانین گل در تیمار پرایم با غلظت 500 میکرومولار سالیسیلیک اسید مشاهده شد که با گیاهان اسپری شده با غلظت 1500 میکرومولار سالیسیلیک اسید تفاوت معنی دار نداشتند. گیاهان حاصل از بذرهای شاهد دارای کمترین میزان آنتوسیانین گل بودند که با گیاهان حاصل از بذرهای پرایم شده با غلظت 2000 میکرومولار سالیسیلیک اسید تفاوت معنی داری نداشتند. کلمات کلیدی: گاوزبان، سالیسیلیک اسید، بیوماس، پرایمینگ، شاخص برداشت، اسپری